Wat gebeurt er als de wiskundige precisie van de middeleeuwse componist Guillaume de Machaut wordt gecombineerd met de energie van een modern ensemble en een vervormde elektrische gitaar? Het resultaat is gRond voor groot ensemble, een compositie die een brug slaat over zeven eeuwen muziekgeschiedenis en oude technieken een nieuwe, ritmische vitaliteit geeft.
voor uitvoerders en concertprogrammeurs
‘gRond van Renske Vrolijk is een fraai eerbetoon aan Machaut en ook danig energiek van aard. Erg geslaagd aan dit stuk met zijn woordspelige titel is de volledig overtuigende integratie van een lekker vervormde, scherpe elektrische gitaar in de ensembleklank.’
– Erik Voermans, Het PAROOL
Over de compositie
De titel gRond is een directe verwijzing naar de structuur van het werk. Het is een samensmelting van een ‘rondeau’, een dicht- en muziekvorm uit de tijd van Machaut, en een ‘ground’ of ‘passacaglia’, een vorm gebaseerd op een zich herhalende baslijn.
In deze compositie wordt dit principe echter op zijn kop gezet. De herhalende melodische lijn (de ground) bevindt zich niet in de bas, maar ‘zweeft’ juist in de hogere registers, uitgevoerd door de viool en de marimba. Dit creëert een lichte, transparante textuur waar de andere instrumenten omheen kunnen bewegen.
Een ode aan Machaut in een modern jasje
De kern van de ode aan Guillaume de Machaut (c. 1300-1377) ligt in het gebruik van isoritmiek.¹ Dit is een compositorische techniek waarbij een vast ritmisch patroon (talea) en een vaste melodische reeks (color) van ongelijke lengte met elkaar worden gecombineerd. Terwijl de patronen zich herhalen, verschuiven de toonhoogtes constant ten opzichte van het ritme. Dit resulteert in een patroon dat zowel vertrouwd als voortdurend verrassend klinkt.
Ondanks deze historische en structurele basis, heeft het stuk een eigentijds en vitaal karakter. De toevoeging van een elektrische gitaar met een subtiel vervormd geluid zorgt voor een unieke klankkleur die volledig integreert met de akoestische instrumenten van het ensemble.
Opdracht en première van gRond voor groot ensemble
gRond is geschreven in opdracht van het ensemble Combustion Chamber. De première werd door hen uitgevoerd onder leiding van dirigent Rutger van Leyden.
Voor uitvoerders
Bezetting:
asax, tsax, barsax;
hn, tpt, tbn;
perc, drum-kit,
mba;
egtr, bgtr;
pf; (e)vn
Duur:
8′
Jaar:
2003
Première:
24 dec 2003
Paradox
Tilburg
Combustion
Chamber
Categorie:
6-18 musici
Taal:
—
Tekstschrijver:
—
Wilt u dit werk uitvoeren? Neem contact op met mijn uitgever.
Bladmuziek van Renske Vrolijk
wordt uitgegeven door Deuss Music.
Luister naar gRond
¹ Voetnoot – isoritmiek voor beginners
Isoritmiek eenvoudig uitgelegd: Stel je voor dat je een lange muur wilt versieren met een sjabloon en een paar potten verf.
Je hebt een ritme-sjabloon (laten we dit de talea noemen) met bijvoorbeeld het patroon: kort-kort-lang. Dit herhaal je steeds weer over de hele lengte van de muur.
Daarnaast heb je een vaste volgorde van kleuren (de color) die je wilt gebruiken, bijvoorbeeld: rood-blauw-geel-groen. Ook deze kleurenreeks herhaal je constant.
Isoritmiek is nu wat er gebeurt als je deze twee systemen combineert, maar ze niet precies even lang zijn. Je begint gewoon te schilderen met je kleurenreeks over je ritme-sjabloon heen:
- Het eerste “kort-kort-lang” schilder je in rood-blauw-geel.
- Voor het volgende “kort-kort-lang” ga je verder met je kleuren: groen-rood-blauw.
- Het derde “kort-kort-lang” wordt dan geel-groen-rood.
Je hoort dus steeds hetzelfde ritmische patroon (kort-kort-lang), maar de melodie (de kleuren) verandert elke keer. Omdat de kleurreeks langer is dan het ritmesjabloon, duurt het een hele tijd voordat de oorspronkelijke combinatie van ritme en kleur weer precies hetzelfde is. Simpel gezegd is isoritmiek dus een slimme, bijna wiskundige truc van componisten uit de 14e en 15e eeuw om met een herhalend ritme en een herhalende melodie, die ten opzichte van elkaar verschuiven, een heel complex en verrassend stuk muziek te bouwen.